Gezond financieel gedrag – Wat werkt?

Vaardigheden voor gezond financieel gedrag

Volgens het Nibud moet je het volgende kunnen om gezond financieel gedrag te kunnen vertonen: 

• voldoende inkomsten genereren om van te kunnen leven
• geldzaken organiseren
  • betalingen veilig en adequaat uitvoeren
  • de financiële administratie op orde brengen (en houden)
  • inkomsten en uitgaven in kaart brengen en in de gaten houden
• verantwoord besteden
  • keuzes maken
  • je opstellen als kritische consument
  • financiële tekorten signaleren (en aanpakken)
• voorbereid zijn op (on)verwachte gebeurtenissen
  • bewust en geïnformeerd financiële producten kiezen
  • anticiperen op ongeplande gebeurtenissen
  • rekening houden met toekomstige wensen en gebeurtenissen

Kennis, vaardigheden en handelen ondersteunen

Om iemand in staat te stellen om gezond financieel gedrag te vertonen moet je niet alleen kennis en vaardigheden aanleren, maar ook aandacht hebben voor het handelen. Dat vraagt niet alleen om motivatie, maar ook om regulatie. Hoe maak je het mensen makkelijk om het gewenste gedrag te vertonen en hoe help je hen zichzelf te reguleren?

Uit de literatuur blijkt dat de volgende elementen kunnen helpen bij het handelen:

• Hou rekening met de gevolgen van schaarste. Overvraag mensen niet. Communiceer helder, stel duidelijke kaders en deel het hulpverleningsproces op in overzichtelijke stapjes. Dat maakt het makkelijker om te begrijpen wat er moet (en gaat) gebeuren, waardoor de ander meer zelfcontrole ervaart.
• Geef positieve feedback en laat iemand successen ervaren. Deel taken op in kleinere sub-taken zodat er meer momenten zijn om positieve feedback te geven. Dat versterkt iemands gevoel van competentie en vertrouwen in eigen kunnen (ook wel self-efficacy).
• Laat peers of vrijwilligers iemand (tijdelijk) ondersteunen bij het op orde krijgen van de administratie. Dat neemt stress weg. Het laagdrempelige contact en het samen aan de slag gaan kan ook zorgen voor een betere kennisoverdracht, meer vertrouwen in eigen kunnen en meer motivatie om gezond financieel gedrag te vertonen.
• Laat hulpvragers een als-dan-plan maken waarmee ze hun intenties uitspreken. Daardoor bedenken ze vooraf wat ze willen bereiken, welke obstakels ze kunnen tegenkomen en hoe ze die kunnen wegnemen. Als die obstakels zich echt voordoen is het makkelijker om ermee om te gaan. Laat ze goed beschrijven in welke situaties ongewenst gedrag optreedt, en hoe het gewenste gedrag er precies uitziet.
• Stimuleer mensen te gaan sparen, bijvoorbeeld door alvast een automatische overschrijving naar hun spaarrekening in te stellen. Overvraag iemand daarbij niet. Begin met een klein bedrag dat je later altijd nog kan verhogen. Dat werkt beter dan wanneer er direct een groot deel van iemands bestedingsruimte naar een spaarrekening verdwijnt.
• Versterk de motivatie van de hulpvrager door aan de basisbehoeften te voldoen.

Nudging: inspelen op onbewust gedrag

Een andere manier om gezond financieel gedrag te stimuleren is om iemand door nudging te beïnvloeden om de juiste keuzes te maken.

Onderzoek van Thaler & Sunstein toont aan dat kleine aanpassingen in de fysieke omgeving of de beschikbare keuzes sterke invloed kunnen hebben op iemands gedrag. Mensen baseren hun (onbewuste) keuzes namelijk vaak op de signalen uit hun omgeving. Door die signalen te sturen of aan te passen kun je ander gedrag creëren. Dat wordt ook wel nudging genoemd. Nudging betekent letterlijk iemand een duwtje in de goede richting geven.

Wat werkt bij nudging?

Bij nudging maak je de gewenste keuze het makkelijkst en aantrekkelijkst, zonder dat mensen zich aangetast voelen in hun autonomie. Dat kan op verschillende manieren:

• Verander de standaardoptie (in brieven, formulieren of op websites) om het gewenste gedrag te bevorderen.
• Wijs op het gedrag dat de meeste anderen vertonen. Wanneer mensen merken dat de meeste mensen bepaald gedrag vertonen, zijn ze geneigd om dat over te nemen.
• Neem obstakels voor gewenst gedrag weg, stuur herinneringen voor afspraken of laat mensen zelf de intentie uitspreken dat ze bepaald gedrag willen vertonen.

Bekijk voor meer informatie over het beïnvloeden van (on)bewust gedrag de MAST-handreiking.