Bewust en onbewust gedrag
Menselijk gedrag is niet altijd het gevolg van bewuste en goed onderbouwde keuzes. Een groot deel van het menselijk gedrag wordt zelfs veroorzaakt door onbewuste processen en keuzes die op basis van gevoel, instinct of ervaring worden gemaakt. Door aandacht te hebben voor onbewust gedrag en rekening te houden met onbewuste processen kunnen interventies veel meer effect hebben.
Het verschil tussen bewust en onbewust gedrag
Lange tijd ging de wetenschap en beleid er van uit dat mensen hun beslissingen en keuzes baseren op een rationele afweging. Een rationele afweging houdt in dat wordt bedacht wat op de korte én lange termijn de beste keuze is. Daarnaast wordt meegenomen welke keuze de meeste voordelen oplevert ten opzichte van de investering of opoffering die iemand moet doen.
Meerdere factoren hebben invloed op dit onbewuste gedrag en de keuzes die eruit voortkomen. Deze factoren zijn bijvoorbeeld schaarste, stress en de sociale en fysieke omgeving waarin iemand zich bevindt (zie bijvoorbeeld peers). Ook intelligentie, temperament en zelfcontrole spelen een belangrijke rol bij het gedrag van mensen. Het WRR-rapport “Weten is nog geen doen” spreekt hierbij van doenvermogen. Hiermee wordt gedoeld op de mate waarin mensen in staat zijn om bijvoorbeeld een plan te maken, in actie kunnen komen, en om kunnen gaan met tegenslagen en verleidingen.
In het WRR-rapport wordt geconcludeerd dat niet alle Nederlanders dezelfde hoeveelheid doenvermogen bezitten. Daarnaast wordt de mate waarin iemand over voldoende doenvermogen beschikt beïnvloed door factoren van buitenaf, zoals stress en andere mentale belastingen. Ook het kunnen bieden van weerstand tegen verleidingen kan bemoeilijkt worden wanneer iemand te maken heeft met een periode van tegenslag. Hoewel het in periodes van tegenslag juist van belang is om een plan van aanpak te maken en vol te houden om zo de problemen waarmee iemand te maken heeft het hoofd te kunnen bieden, blijkt in de praktijk dat een verschil in doenvermogen dit erg lastig maakt.
Meer weten over het doenvermogen? Lees hier het rapport “Weten is nog geen doen”.
Voor praktische handvatten bij het beoordelen van het doenvermogen heeft de WRR de Doenvermogentoets én de Doenvermogentools gepubliceerd.
Richburg-Hayes, L., Anzelone, C. & Dechausay, N. (2017) Nudging Change in Human Services: Final Report of the Behavioral Interventions to Advance Self-Sufficiency (BIAS) Project. OPRE Report 2017-23. Washington, DC: Office of Planning, Research and Evaluation, Administration for Children and Families, U.S. Health and Human Services.
Sunstein, C. (2014) Nudging: A Very Short Guide. 37 J. Consumer Pol’y 583.
Thaler, R. H., & Sunstein, C. R. (2008). Nudge: improving decisions about health, wealth, and happiness. New Haven: Yale University Press.
Tiemeijer, W.L., Thomas, C.A., & Prast, H.M. (red.) (2009). De menselijke beslisser. Over de psychologie van keuze en gedrag. Amsterdam: Amsterdam University Press.
Tonnon S., Madern T., Kruithof M., Stallen M., van der Laan J., Jungmann N., van Geuns R., van Dijk Wilco W. (2018). Kennis in uitvoering: Een verkenning van de kennis die professionals gebruiken in de uitvoering van de schuldhulpverlening en de mate waarin die kennis berust op wetenschappelijke bewijsvoering. Utrecht: Lectoraat Schulden en Incasso.