Activerend arbeidsmarktbeleid

Impact van regelingen voor activerend arbeidsmarktbeleid op gezondheid

Als mensen een bijstandsuitkering hebben, moeten of mogen zij vaak deelnemen aan activiteiten die doelen hen naar werk toe proberen te leiden. De impact hiervan op welzijn verschilt per activiteit.

Volgens onderzoek zijn er verschillende basisbehoeften voor welzijn, zoals tijdsstructuur, sociale activiteit, samen werken aan een gemeenschappelijk doel, regelmatige activiteit, status en identiteit. Volgens ander onderzoek bestaat welzijn uit fysiek en sociaal welzijn en zijn er verschillende manieren om dit te bereiken. Fysiek welzijn komt voort uit een combinatie van stimulatie (e.g. mentale en sensorisch stimulerende activiteiten, fysieke moeite, sport) en comfort (de afwezigheid van schadelijke stimuli zoals dorst, honger, pijn en angst). Sociaal welzijn komt voort uit status (een relatieve ranking, gebaseerd op controle over schaarse bronnen), gedragsconfirmatie (het gevoel hebben het juiste te doen) en affectie (i.e. liefde, vriendschap en emotionele support door deze relatie).

Hoe meer van de bovenstaande behoeften vervuld en doelen bereikt worden, hoe beter het welzijn. Werk is een manier om veel doelen te bereiken, maar ook activiteiten waar mensen in de bijstand aan deel kunnen nemen kunnen hieraan bijdragen. Hoe meer een activiteiten waar inwoners met een bijstandsuitkering aan deelnemen dus aansluiten hierbij, hoe beter hun welzijn.

Er wordt onderscheid gemaakt tussen werk-georiënteerde activiteiten en werkgelegenheidsassistentie. Werk-georiënteerde activiteiten zijn regelingen betreffende het ontwikkelen van werk specifieke vaardigheden. Hierbij kunnen mensen bijvoorbeeld kwalificaties en werkervaring opdoen. De focus ligt op training, het ontwikkelen van vaardigheden, educatie en werkervaring opdoen. Werkgelegenheidsassistentie biedt hulp om snel weer werk te verrichten, bijvoorbeeld door plaatsing op gesubsidieerde werkplekken. Hierbij is er vaak een work-first aanpak waarbij de nadruk ligt op snelle terugstroom naar de arbeidsmarkt. Er ligt vaak een focus op sancties, korte soft-skill cursussen en persoonlijk advies.

Als activiteiten soortgelijke kenmerken bieden als regulier werk, ervaart men meer vervulling van de basisbehoeften voor welzijn. Dit blijkt meer het geval te zijn bij werk-georiënteerde activiteiten (waarbij men vaardigheden opdoet) dan bij werkgelegenheidsassistentie (hulp om snel in te stromen naar werk). Werk-georiënteerde activiteiten zorgen dus voor beter welzijn dan werkgelegenheidsassistentie. Ook bleek dat activiteiten die meer op regulier werk lijken beter helpen om fysiek en sociaal welzijn te creëren. Hierbij droegen loon- en start-up subsidies het meest bij, gevolgd door trainingen. Sancties werken hier het minst voor.

Daarnaast bleek dat het beter is voor het welzijn wanneer regelingen gepaard gaan met positieve dan negatieve prikkels. Men ervaart dan namelijk meer ruimte en mogelijkheden om zelf keuzes te maken.

Ook is het mogelijk dat mensen minder schaamte en stigma ervaren wanneer zij naast het enkel ontvangen van een uitkering ook activiteiten uitvoeren. Er treedt een effect op gerelateerd aan het stigma en de positie van werkloze mensen in de maatschappij. Het zorgt dus voor beter welzijn. Wanneer men ook ervaart dat de activiteiten relevant zijn voor hun persoonlijke vaardigheden en het de kans op het vinden van een baan vergroot, dan geeft dit hoop voor de toekomst. Ook dat zorgt voor beter welzijn.

Wanneer mensen langer in de bijstand zitten, is het minder gemakkelijk voor hen om op korte termijn werk te vinden. Wanneer er bij hen gefocust wordt op sociale integratie, bijvoorbeeld door dagbesteding, in plaats van re-integratie, kan dat voor beter welzijn zorgen. Zij zijn namelijk weer ergens mee bezig en ontwikkelen mogelijk ook nog hun vaardigheden. Ook kan het zijn dat zij meer belemmeringen ervaren wanneer zij aan reguliere re-integratie activiteiten deelnemen of verplicht werk moeten zoeken. Zo kan het bijvoorbeeld zijn dat werkgevers langdurige werkloosheid als negatief signaal zien en hen daarom minder snel een baan geven. Die faalervaring kan een negatief effect op welzijn kan hebben.

Wanneer mensen relatief snel weer aan het werk kunnen, verplicht aan allerlei activiteiten moeten deelnemen, kan er een “lock-in” effect ontstaan. Door al die activiteiten hebben ze bijvoorbeeld minder tijd om werk te zoeken; hierdoor stromen zij juist minder snel door naar regulier werk. Doorstromen naar regulier werk zorgt uiteindelijk voor betere gezondheidsuitkomsten. Gezondheidsverbetering is vaak het geval wanneer mensen direct op een (gesubsidieerde of gecreëerde) werkplek geplaatst worden.

Implicaties voor beleid

• Zorg ervoor dat de activiteiten waar een inwoner aan moet deelnemen aansluit bij diens behoeften, zoals sociale contacten, samen werken aan een gemeenschappelijk doel en regelmatige activiteiten.
• Biedt mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt de gelegenheid tot sociale integratie en focus niet (enkel) op re-integratie naar werk.

_{Auteur: Eline van Bennekom; Wageningen Universiteit, in samenwerking met Universiteit Utrecht, Hogeschool Utrecht, Universiteit Leiden en I&O Research Gemeente Amsterdam. Met financiering van de Nationale Wetenschapsagenda, mogelijk gemaakt door NWO en ZonMw.}