Basisbehoeften

De psychologische basisbehoeften zijn onderdeel van de zelfdeterminatietheorie van de psychologen Deci en Ryan. Deze theorie gaat ervan uit dat de motivatie van mensen wordt bepaald door de mate waarin hun behoefte aan autonomie, betrokkenheid en competentie vervuld wordt. Deci en Ryan spreken overigens niet van betrokkenheid maar van verbondenheid (relatedness). Wij ontlenen de term betrokkenheid aan de methode ‘Sturen op zelfsturing’ van Gilde Vakmanschap.

Autonomie

Autonomie betekent dat we willen voelen dat we vrij zijn om onze eigen keuzes te maken. Als we ons niet autonoom voelen, gaan we ons vaak verzetten tegen wat er van ons gevraagd wordt. Zelfs als dat de beste optie is. We willen niet graag horen dat we iets moeten.

De autonomie van mensen met schulden staat vaak onder druk. Ze ervaren steeds dwang van buitenaf en moeten doen wat bijvoorbeeld een schuldeiser of bewindvoerder van ze vraagt. Omdat er iedere dag weer een nieuwe rekening binnen kan komen blijft er weinig ruimte over om te plannen of om eigen keuzes te maken. De schulden, schaarste en daaruit voortkomende stress hebben een sterke invloed op de keuzes die mensen dan maken.

Mensen met schulden zijn ook vaak afhankelijk van instanties en professionals. Ze hebben weinig invloed op het verloop van een traject en de afspraken die daarover worden gemaakt. Zo krijgen ze het gevoel dat ze geen controle over hun eigen leven hebben. Daardoor zijn mensen minder snel geneigd actie te ondernemen, doelen te stellen en zich daar volledig en proactief voor in te zetten. Sterker nog, ze schieten in de weerstand en verzetten zich om zo zelf weer meer ruimte te krijgen.

Tips om iemands gevoel van autonomie te versterken vind je op de pagina Basisbehoeften – wat werkt.

Betrokkenheid

Betrokkenheid betekent dat we onderdeel willen zijn van een groep. We willen sociale contacten aangaan met anderen en ons gehoord, gewaardeerd en geaccepteerd voelen.

Financiële problemen en schulden zetten vaak ook deze basisbehoefte flink onder druk. Mensen kunnen door schulden of financiële problemen het gevoel krijgen dat ze buiten de maatschappij staan en er niet bij horen. Geldgebrek maakt het moeilijker om mee te doen in de maatschappij. Een avondje uit zit er niet in. Sociale contacten verwateren waardoor mensen meer en meer in een sociaal isolement raken. In gezinnen met financiële problemen kan dat voor kinderen grote gevolgen hebben, bijvoorbeeld als ze door geldgebrek niet kunnen meedoen met schoolreisjes of andere groepsactiviteiten.

Ook de relatie met professionals kan onder druk komen te staan. Door schaarste en chronische stress maken mensen soms onverstandige keuzes. Ze kopen bijvoorbeeld nieuwe merkschoenen voor hun kind terwijl de zorgverzekering nog betaald moet worden. Vanuit hulpverleningsperspectief ligt het dan voor de hand om ze onverstandig te noemen. Dat oordeel kan de relatie met de hulpvrager ontwrichten en daardoor weer het vervullen van de behoefte aan betrokkenheid onder druk zetten.

Daarnaast kunnen eerdere (slechte) ervaringen met hulpverlening en instanties iemands houding tegenover hulpverlening in het algemeen beïnvloeden. Dat kan een negatief effect hebben op de relatie met de professional en de onderlinge betrokkenheid schaden. Dat heeft weer invloed op iemands motivatie.

Tips om iemands gevoel van betrokkenheid te versterken vind je op de pagina Basisbehoeften – wat werkt.

Competentie

Competentie houdt in dat we het gevoel willen hebben dat we de capaciteiten hebben om goed te kunnen functioneren en bepaalde taken te vervullen. We willen vertrouwen hebben in ons eigen kunnen. Anders beginnen we soms niet eens aan een taak of doen we minder ons best.

De behoefte om je competent te voelen gaat niet zozeer om het beheersen van bepaalde vaardigheden. Het betekent dat je het gevoel hebt dat je in staat bent om bepaalde taken of handelingen tot een goed einde te brengen. Wanneer mensen zich competent voelen ervaren ze een gevoel van controle over hun handelingen en hun situatie. Ze zijn ervan overtuigd dat ze voldoende capaciteiten en invloed hebben om de situatie te beïnvloeden en het gewenste resultaat te behalen. Daarbij is het ook belangrijk dat ze precies weten wat er van hen gevraagd wordt en wat ze moeten doen.

Wanneer mensen te maken hebben met problematische schulden staat hun gevoel van competentie vaak onder druk. Ze hebben niet het gevoel op eigen kracht uit de problemen te kunnen komen, hoe hard ze dat ook proberen. Als ze bijvoorbeeld toeslagen willen aanvragen maar vastlopen in de administratie die daarbij komt kijken. Of als ze hun best doen om te bezuinigen, maar de schulden blijven oplopen door incassokosten of rente. Verder kan het moeilijk zijn om mails en brieven van schuldeisers te begrijpen. Daardoor weten ze niet wat er van ze verwacht wordt, wat hun gevoel van incompetentie versterkt.

Tips om iemands gevoel van competentie te versterken vind je op de pagina Basisbehoeften – wat werkt.

Wat maakt aandacht voor basisbehoeften zo belangrijk?

Aandacht voor de drie basisbehoeften in interventies heeft op 3 manieren positieve invloed:

1. Het versterkt iemands intrinsieke motivatie (motivatie die vanuit jezelf komt; het zelf willen).
2. Het versterkt iemands zelfregulatie (inspanningen om gedrag, emoties en gedachten onder controle te houden).
3. Het bevordert het algehele welzijn van mensen (minder stress en negatieve gevoelens, meer positieve gevoelens, bevlogenheid en creativiteit).

Als de 3 basisbehoeften worden vervuld is de kans groter dat mensen hun gedrag willen veranderen (motivatie). Ook hebben ze er dan vaak meer vertrouwen in dat ze hun doelen kunnen behalen (competentie) en voelen ze zich gesteund door hun omgeving (betrokkenheid).

Schuldhulpverlening kan die basisbehoeften onbedoeld negatief beïnvloeden. Bijvoorbeeld wanneer iemand een vast traject krijgt en geen keuze ervaart (autonomie), door een slechte relatie met de begeleidende professional (betrokkenheid) en door te veel te vragen van iemand die niet weet hoe dat aan te pakken (competentie). Dat ondermijnt iemands motivatie en verkleint dus de kans dat een interventie of traject slaagt. Daarom is het belangrijk aandacht te hebben voor de basisbehoeften.

Meer weten over wat werkt? Lees dan Basisbehoeften – wat werkt.

Wil je meer informatie over de psychologische basisbehoeften? Volg dan de e-learning Motivatie en gedragsverandering van de Alliantie Vrijwillige Schuldhulp. Onderdeel 1, hoofdstuk 1 lichten de basisbehoeften verder toe.

_{Auteur: Eline van Bennekom; Wageningen Universiteit, in samenwerking met Universiteit Utrecht, Hogeschool Utrecht, Universiteit Leiden en I&O Research Gemeente Amsterdam. Met financiering van de Nationale Wetenschapsagenda, mogelijk gemaakt door NWO en ZonMw.}